Verlies van sociale banden, verminderd uitdrukkingsvermogen… kunstzinnige therapie biedt een zachte, niet-medicinale oplossing voor veel senioren die op zoek zijn naar welzijn. Céline Rivault, gediplomeerd kunstzinnig therapeute, werkt al 8 jaar in verzorgingshuizen. Ze vertelt over haar werk en de voordelen van artistieke bemiddeling.
Kunstzinnige therapie wordt gedefinieerd als “het gebruik van artistiek potentieel voor humanitaire en therapeutische doeleinden ” en wordt geclassificeerd als een paramedische activiteit. Schilderen, dansen, zingen, acteren… kunstzinnige therapie kan ontwikkeld worden voor mensen die geïsoleerd zijn, beperkte mobiliteit hebben of gehandicapt zijn. Door middel van artistieke expressie en het creatieve proces probeert de kunstzinnig therapeut een beschadigd gevoel van eigenwaarde te herstellen, spontaniteit en loslaten aan te moedigen en mensen in staat te stellen hun emoties te uiten. Deze zachte therapie is een vorm van ondersteunende zorg die vooral steunt op plezier
Artistieke bemiddeling wordt steeds populairder in verzorgingshuizen, voor wie is het vooral bedoeld?
Céline Rivault: Kunstzinnige therapie richt zich op mensen die moeite hebben om zich uit te drukken en met anderen om te gaan. Er worden vaak workshops georganiseerd voor mensen die lijden aan de ziekte van Alzheimer of aanverwante aandoeningen. Het is ook gericht op geïsoleerde, depressieve bewoners die weinig of niet deelnemen aan het leven in de instelling. Kunstzinnige therapie kan ook nuttig zijn voor mensen die verhuizen naar een bejaardentehuis om ze door de overgangsfase heen te helpen. Verhuizen en in een gemeenschap gaan wonen is niet altijd gemakkelijk.
Wat zijn de voordelen van kunstzinnige therapie voor mensen met cognitieve beperkingen?
C.R.: Ouderen hebben vaak een laag zelfbeeld. Ze zijn niet meer zo actief als vroeger en hun motorische en cognitieve vaardigheden gaan achteruit. Als de ziekte vergevorderd is, is de bewoner niet langer verankerd in het heden en heeft hij geen zin om te handelen. Wanneer de oudere naar de workshop komt, komt hij uit zijn isolement. De gedesoriënteerde persoon herontdekt gebaren en houdingen en drukt zich weer uit. Naarmate de begeleiding vordert, herwinnen ze hun zelfvertrouwen en herontdekken ze het verlangen om te doen en vooral om te bestaan.
Bij kunstzinnige therapie is niet het uiteindelijke werk interessant, maar de ervaring. We werken aan ons emotionele geheugen en doen een beroep op onze creativiteit. We genereren emoties! Kunstzinnige therapie stimuleert expressie en contact, en verbetert de algehele kwaliteit van leven omdat de persoon zich in staat voelt om zijn of haar overgebleven vermogens te gebruiken.
Aan de andere kant is het belangrijk om te onthouden dat kunstzinnige therapie geen vervanging is voor medische behandeling, maar eerder een aanvulling daarop. Als de persoon zich bijvoorbeeld fysiek en mentaal beter voelt, kan dit leiden tot een verminderd gebruik van pijnstillers. De persoon zal langer in een betere conditie blijven.
Wat is de rol van verzorgers bij kunstzinnige therapie?
C.R.: In de meeste gevallen is het het verplegend personeel dat patiënten naar mij doorverwijst omdat ze merken dat ze zich onwel voelen. Samen met een multidisciplinair team (de ergotherapeut, de activiteitenbegeleider, het managementteam, etc.) evalueren we de behandeling: welke behandeling moet worden voortgezet of gestopt? Wat zijn de voordelen voor een bepaalde persoon? Mijn doel is ook om een neutrale kijk te geven op de bewoners van verpleeghuizen. Vaak zien de verzorgers, die de ouderen al jaren volgen, de veranderingen en zijn ze verbaasd over wat hun patiënten dankzij artistieke bemiddeling allemaal weer kunnen.
Ouderen kunnen verminderde capaciteiten hebben, dus welke kunstvormen kun je gebruiken?
C.R.: Ik gebruik een heel breed scala aan hulpmiddelen bij ouderen, te beginnen met beeldende kunst. Schilderen stelt mensen in staat om zich uit te drukken, niet met woorden, die moeilijk te uiten zijn, maar met kleuren en vormen. Ik maak ook steeds meer gebruik van lichamelijke expressie, zoals dansen, zingen en het bespelen van een muziekinstrument. Dit is wat het beste werkt voor ouderen met beperkte mogelijkheden. Ik begeleidde bijvoorbeeld een vrouw die niet meer kon praten en geen contact meer had met haar omgeving. Ze uitte zich alleen door muziek: ze begon te zingen, in haar handen en voeten te klappen… en hervond haar vitaliteit. Op dat moment was ze in staat om weer contact te maken met andere mensen.
Hoe weet je welke kunstvorm het beste bij iemand past?
C.R.: Vaak weigeren ouderen in eerste instantie om kunstzinnige therapie te accepteren. Het woord ‘therapie’ is beangstigend, dus ik heb het liever over een workshop ‘expressie’. Maar je moet volhouden. We beginnen met het zoeken naar wat de persoon leuk vindt, het observeren van hun zintuiglijke gevoeligheden en het ontwikkelen van hun potentieel. Het is belangrijk dat de oudere vrijwillig meewerkt. Tot slot gaan we op zoek naar iets dat de energie die ze nog in zich hebben weer aanwakkert, dankzij de expressieve en relationele krachten van kunst. Naarmate de ziekte vordert, pas ik mijn artistieke hulpmiddelen aan. Het is zelfs mogelijk om de persoon tot het einde toe te begeleiden (andere expressiemiddelen, korte sessies, in de slaapkamer, enz.)
Hoe worden de workshops kunstzinnige therapie in het Ehpad gegeven?
C.R.: Een workshop kan variëren van tien minuten tot een uur, afhankelijk van de capaciteiten en concentratie van elk individu. Ze kunnen plaatsvinden in groepen van maximaal vier personen, in een ruimte die in het verpleeghuis is ingericht, of individueel, in het atelier of in de slaapkamer van de oudere. We overwegen deze tweede optie wanneer mensen lijden aan ernstige cognitieve stoornissen of gewoonweg terughoudend zijn om deel te nemen aan groepsworkshops. Dit voorkomt angstopwekkende situaties. In alle gevallen zijn de workshops persoonlijk en zijn er geen artistieke vaardigheden vereist. Sommige mensen kunnen zelfstandig schilderen, terwijl anderen dat nog nooit hebben gedaan. Het doel is om hen te begeleiden zodat ze alles zelf kunnen doen en zichzelf kunnen uitdrukken.